چند نکته برای انتخاب رشته‌ی دستیاری

نتایج چهل و هشتمین آزمون دوره‌ی دستیاری هم آمد و رسیدیم به روزهای انتخاب رشته.

دیدم که چند نفری هم شده‌اند مشاور انتخاب رشته‌ی رزیدنتی. نمی‌دانم؛ حتماً چیزی می‌گویند که «زندگی مشاوره‌گیرنده را عوض می‌کند».

انتخاب رشته، موضوعی بود که مدت‌ها درگیرش بودم. اکنون دیگر تقریباً به نتیجه‌ی قطعی رسیده‌ام. حرف‌هایم را در این‌جا می‌نویسم. حرف‌هایی که در این مدت، از دوستانم، استادانم و مطالعات کم و ناقصم آموخته‌ام.

به من کمک کرد. شاید که یکی از آن‌ها، برای شما نیز سرنخی باشد و کمک بکند.

قبل از ادامه بهتر است این چند خط را بنویسم که با سوگیری‌های ذهنی من بیشتر آشنا بشوید:

من علاقه‌ای به رشته‌های مینور به جز پاتولوژی و روان‌پزشکی ندارم. در بین ماژورها هم کاملا به اطفال و داخلی سوگیری دارم. باورم این است که پیچیدگی و هوش مصنوعی و Network Medicine پزشکی را بدجور متحول خواهد کرد. باورم این است که وارد The Era of -omics شده‌ایم و پزشکی دیگر قرار نیست شبیه به الان باشد. باورم این است که هدف پزشکی باید به این سمت برود که بسیاری از جراحی‌های فعلی حذف بشود.

اگر در ایالات متحده بودم، قطعا رشته‌ی انتخابی‌ام Combined Internal Medicine with Clinical Genetics بود (با احتمال کمتر اطفال با ژنتیک). اما حالا در ایران هستیم و چنین رشته‌ای در ایران نیست. رتبه و نمره‌ام جوری است که در انتخاب شهر و رشته محدودیتی ندارم. با این وجود، انتخاب من یا داخلی خواهد بود یا اطفال. اگر اتفاق خاصی رخ بدهد و اولویت‌هایم عوض بشود، روان‌پزشکی.

به سراغ پاتولوژی نمی‌روم؛ چون که ارتباط با بیمار، نقطه‌ی قوت من و قسمت مورد علاقه‌ی من است. این قسمت در پاتولوژی کم‌رنگ است. وگرنه درسش و کارش را دوست دارم.

پس از این حرف‌ها، مطلب اصلی را شروع کنیم.

چند نکته را راجع به انتخاب رشته‌ی دستیاری می‌نویسم. نکته‌هایی که به من در انتخاب کمک کردند:

۱. سبد استعدادها و توانمندی‌های من

اگر منِ امیرمحمد قربانی در تشخیص رنگ‌ها به خوبی فلانی نباشم و هر دو بخواهیم رزیدنت پاتولوژی بشویم، به نظر شما در یک دوره‌ی مشخص و محدود چهارساله، کدام‌مان با صرف انرژی و منابع کمتری جلوتر می‌افتد و بهتر تشخیص می‌دهد؟

مگر کل بحث ما سر این موضوع نیست؟ مگر ما نمی‌خواهیم متمایز بشویم؟ مگر نمی‌خواهیم همانی بشویم که بگویند لام پاتولوژی‌اش را بدهید حتما فلانی ببیند؟

زمان – و البته دیگر منابع – ما برای رسیدن به این سطح از تبحر و مهارت برای متمایز شدن، محدود است.

منطقی نیست مسیری را که هم راستا با استعدادهای ماست، در نظر بگیریم؟

به نظرم، آشنایی با مدل جانسون اوکانر کافی است. تشخیص مجموعه‌ی استعدادهای مورد نیاز و متمایزکننده در هر رشته نیز، کار چندان دشواری نیست.

مهارت کار با ابزار و کار با انگشتان، در رشته‌های جراحی مهم است. استعداد تجسم فضایی در رادیولوژی مهم است. تشخیص رنگ‌ها در پاتولوژی مهم است. استقرا و تحلیل در داخلی و اطفال مهم است و …

حرف من به هیچ وجه به این معنا نیست که در بقیه‌ی رشته‌ها این موضوع اهمیتی ندارد. استقرا به ما برای رسیدن به تشخیص کمک می‌کند. کدام رشته‌ی پزشکی است که «به تشخیص رسیدن» نداشته باشد؟

فوق گوارش که اندوسکوپی می‌کند هم باید بتواند خوب ببینید و هم با ابزار خوب کار کند و هم تجسم فضایی خوبی داشته باشد و …

بدیهی است که داشتن استعداد به این معنا نیست که لزوماً پرورانده شده‌اند. قرار نیست یک جراح از روز اول، چشم‌بسته بخیه بزند. دوران رزیدنسی، دوران پرورش این استعدادها و تبدیل آن‌ها به توانمندی است.

۲. درآمد مهم است

معلوم هست که درآمد اهمیت دارد. من هم به هیچ وجه منکر این قضیه نیستم. دردناکی ماجرا تفاوت فاحش درآمد در بین رشته‌های تخصص است. تفاوت باید وجود داشته باشد اما می‌بینیم این تفاوت حدود ۲ تا ۳ برابری در آمریکا، به حدود ۱۰ برابر و بیشتر در این‌جا می‌رسد.

همین‌جا، یک موضوع را روشن کنم. صحبت از میانگین درآمد یک رشته کمکی نمی‌کند. میانگین را فراموش بکنید. میانگین شاخصی است که تحت تأثیر داده‌های پرت قرار می‌گیرد. این باعث می‌شود گول بخوریم.

اعداد زیر را ببینید.

۱۵، ۱۸، ۱۴، ۱۶، ۱۰۰

من اگر از آن‌ها میانگین بگیرم، تقریباً ۲۳ می‌شود.

اما اگر میانه‌ی آن‌ها را حساب بکنم، به عدد ۱۶ می‌رسد.

میانگین بر خلاف میانه تحت تأثیر داده‌های پرت (Outliers) است. می‌بینیم که در تلویزیون مجید حسینی از میانگین درآمد پزشکان صحبت می‌کند. اگر می‌خواهی آمار درست‌تری از درآمد واقعی پزشکان را بگویی، باید از میانه‌ی درآمدشان صحبت بکنی، نه میانگین.

همیشه چند نفری هستند که درآمدهای خیلی بالا دارند – به روش اخلاقی و درست یا غیراخلاقی. آن‌ها همان Outlierها هستند. قرار نیست همه‌ی پزشکان چنین درآمدی داشته باشند.

اما وقتی میانگین می‌گیریم، آن داده‌های پرت، میانگین را تحت تأثیر قرار می‌دهند.

و عملا چون میانه را نمی‌‌توانیم حساب بکنیم و داده‌ها را نداریم، چندان به اعدادی که می‌شنوید اتکا نکنید.

به نظرم، درآمد را از یک نفر نپرسید. از چندین نفر بپرسید تا بتوان داده‌های بیشتری داشت و بهتر میانه را متوجه شد. هر چند که پرسیدن این سوال، سطح بالایی از صمیمیت نیاز دارد.

***

نکته‌ی بعدی راجع به درآمد، توجه به تعداد خروجی‌های سالانه‌ی یک رشته هست.

واضح است که وقتی تعداد خروجی‌های یک رشته‌ی تخصصی زیاد باشد، سطح درآمدی آن رشته برای هر فرد، نسبتاً کمتر می‌شود.

این جدول، ظرفیت رشته‌های تخصصی سال گذشته را نشان می‌دهد.

به عنوان مثال، ظرفیت رشته‌ی داخلی ۵۴۵ نفر و ظرفیت رادیولوژی ۲۸۲ نفر است. یا ظرفیت چشم ۹۹ نفر است.

حالا فکر می‌کنید کل تعداد فوق تخصصان روماتولوژی کشور چند نفر است؟

از سال ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۸، کل افرادی که بورد روماتولوژی را گرفته‌اند، ۱۵۰ نفر بود (+). آمار دقیق امسال را ندارم. اما می‌گویند اکنون حدود ۳۰۰ روماتولوژیست در کشور وجود دارد. این عدد را مطمئن نیستم.

اگر درست باشد، می‌بینید که خروجی هر سال این سال‌های رادیولوژی، تقریبا به اندازه‌ی کل روماتولوژیست‌های کشور می‌باشد.

***

برای داشتن یک تخصص پردرآمد، به روندها نیز باید توجه کنیم.

ما یک استاد Intervention Radiologist داریم که همه آرزو دارند شبیه به او باشند. مرکز خصوصی رادیولوژی خودش را دارد. پروسیجرهایی را انجام می‌دهد هیچ کس دیگر جرئتش را ندارد. به‌گونه‌ای متمایز است که لیستِ Intervention Radiologistها را می‌توان پس از او بست و برای بقیه، یک لیست جدید باز کرد.

او می‌گوید که زمان انتخاب رشته‌ی رزیدنسی، دلش می‌خواست اطفال شیراز بخواند. اما رتبه‌ی لازم را نیاورد. «مجبور شد» به سراغ رادیولوژی برود.

آن زمان تمام رتبه‌های برتر به سراغ رشته‌های ماژور می‌رفتند. داخلی و اطفال و …

کسی فکرش را نمی‌کرد که رادیولوژی این‌گونه متحول بشود به گونه‌ای که رتبه‌های برتر تماماً به سراغش بروند.

چرا؟ چون که آن زمان کلا یک سونو داشتند و یک دستگاه ایکس‌ری ساده.

چند دهه گذشته است.

حالا را نگاه کنید.

رتبه‌های برتر دیگر به سراغ رشته‌های ماژور نمی‌روند و انتخاب‌های اول آن رادیو و چشم و پوست و … شده است.

البته که این انتخاب علت‌های دیگری جز پول نیز دارد. سختی رشته و … نیز ملاک است. اما اگر و اگر بخواهیم تنها یک عامل را بگوییم، درآمد رشته احتمالاً حرف اول را می‌زند. زیرا که ما می‌گوییم درآمدش است که به فلان قسمتش نمی‌ارزد.

به نظرم، این‌جاست که اهمیت روند (Trend) و رویداد (Event) را فراموش کردیم. این که در این لحظه و امسال، میانه‌ی درآمد رادیولوژیست‌ها از عمده‌ی رشته‌های ماژور بالاتر است، حاصل روندی است که قبلا صورت گرفته. روندی که افراد بیست-سی سال پیش، آن را نمی‌دیدند.

آن‌ها نیز در آن زمان صرفاً این رویداد را می‌دیدند که درآمد رشته‌های ماژور از بقیه‌ی رشته‌ها بالاتر است. فکرش را نمی‌کردند که روندی شکل بگیرد که رشته‌ای مینور مثل رادیولوژی این‌گونه متحول بشود.

حالا دوباره به این بزنگاه رسیده‌ایم و همین اشتباه در حال تکرار شدن است.

اگر درآمد رشته‌ی رادیولوژی الان بالاست، قرار نیست حتماً بیست سال بعد هم این‌گونه باشد. روندها در حال تغییر هستند.

باید این روندها را دنبال کنیم و بشناسیم.

ما باید به سراغ رشته‌ای برویم که پانزده-بیست سال آینده، رشته‌ی مورد نیاز و مورد توجهی باشد.

برای فهمیدن این موضوع، باید روندها و ابرروندها (Megatrends) را شناخت. کافی است عبارت‌های Megatrends و Healthcare را سرچ بکنید.

مثلا نقش هوش مصنوعی را مگر می‌شود انکار کرد؟

من صاحب‌نظر نیستم که بگویم هوش مصنوعی باعث می‌شود چه تحولاتی اتفاق افتد. اما می‌توانم یک حرف را بگویم.

اگر هوش مصنوعی در رشته‌ای تخصصی، جا خوش بکند و پایش سفت بشود، آن متخصصی که از AI استفاده می‌کند، از دیگری که استفاده نمی‌کند، جلو خواهد زد.

همین روزها نیز این همه صحبت از استفاده از AI در رادیولوژی است. حالا به نظرتان چقدر از کوریکولوم آموزشی رادیولوژی راجع به هوش مصنوعی است؟

یا مثلا وقتی هریسون در نخستین فصلش می‌نویسد که به عصر omics- وارد شده‌ایم و Genomics و Metabolomics و Proteomics و … قرار است پزشکی را متحول کنند، به نظرتان این روند باعث نخواهد شد که رشته‌ها تغییر عمده‌ای بکنند؟

۳. در مورد علاقه

در دوران استیودنتی، یک رزیدنت داشتم که رتبه‌اش دو رقمی شده بود و داخلی را انتخاب کرده بود.

یکی از حرف‌هایش خوب در ذهنم جا خوش کرده است.

می‌گفت:

در همین دوران استیودنتی و اکسترنی، سعی بکن که مسیر کلی رشته‌ی تخصصی‌ات را انتخاب بکنی. در دوران اینترنی آن‌قدر کشیک می‌دهی که ممکن است از آن رشته متنفر بشوی. الان با سوگیری کمتری می‌توانی انتخاب بکنی. بالاخره آن حجم کشیک برای یک بازه‌ی کوتاه نسبت به مدت کلی طبابت تو است.

از همان زمان و قبلش این سوال را داشتم که خب از کجا بفهمم به چه موضوعی علاقه دارم؟

آن اوایل دلم می‌خواست جراح مغز و اعصاب بشوم. احتمالاً جوگیری قبل شناخت پزشکی بود. بعدش می‌خواستم متخصص داخلی بشوم. بعدش گفتم که نه من می‌خواهم جراح کودکان بشوم. بعدش گفتم که نه من روانپزشک می‌خواهم بشوم. یک بازه‌ای سراغ طب اورژانس رفتم. و بعد گفتم که می‌خواهم متخصص اطفال بشوم و الان دوباره به داخلی برگشته‌ام.

طبیعی است که این اتفاق می‌افتد.

بر خلاف آن‌چه که القا می‌شود، پیدا کردن علاقه، یک فرایند بدیهی و راحت نیست.

طول می‌کشد. زمان می‌برد. کلافگی دارد. ناامیدی دارد. سرخوردگی دارد. صبر می‌خواهد و دل به زمان سپردن.

چند پیشنهاد در این خصوص دارم که برای این روزها نیز مفید است و می‌تواند کمک بکند:

۱. تورق رفرنس‌های تخصصی و فوق تخصصی

این فایل منابع ارتقا و بورد سال ۱۴۰۰ است. رفرنس‌های اصلی تمامی رشته‌ها را نوشته است. به نظرم بد نیست که اگر به رشته‌ی خاصی – مخصوصا آن رشته‌هایی که کمتر با آن‌ها آشنا هستیم – علاقه داریم یا می‌خواهیم آن را بهتر بشناسیم، به رفرنس آن نگاهی بکنیم.

فهرست کتاب را ببینیم و کمی آن را ورق بزنیم و یک تورق سریع داشته باشیم. می‌توانیم خودمان را در جایگاه خواندن آن رفرنس ببینیم؟ این کار را دوست داریم؟ با آن کتاب ارتباط برقرار می‌کنیم؟

۲. شایع‌های رشته – غیرشایع‌های رشته – جذاب‌های رشته

اینترنیست و دیابت، پاتولوژیست و PBS، کاردیولوژیست و Ischemic Heart Disease، جنرال سرجن و Obstruction و …

قرار نیست که صحبت از این کارها و بیماری‌ها ما را حتماً به هیجان بیاورد و آن لحظاتی باشد که چشمان‌مان از شادی برق می‌زند.

اما یک بیماری نادر در رشته‌ی تخصصی من که من توانسته‌ام تشخیصش بدهم و آن را منیج بکنم، چرا.

با شایع‌ها کنار می‌آییم و احساس رضایت می‌کنیم؛ با ناشایع‌ها و سخت‌ها، احساس هیجان. آن احساسی که برایش به سراغ همان رشته آمدیم.

نمی‌شود من با شایع‌های یک رشته کنار نیایم و بخواهم به سراغ آن رشته بروم.

خیلی‌ها به من نورولوژی را پیشنهاد کرده‌اند. اما من با CVA ارتباط خوبی برقرار نمی‌کنم. مگر می‌شود نورولوژیست شد و بگویی من با CVA کنار نمی‌آیم؟

منطقی نیست به سراغ رشته‌ای بروم که با مریض‌های هرروزه‌اش آن‌قدر کنار نمی‌آیم.

۳. کشیک دادن با رزیدنت‌های آن رشته

این کار مخصوصاً برای رشته‌هایی که از بدنه‌ی اصلی پزشکی دور هستند، به کار می‌آید. رزیدنت‌های پاتولوژی در شیراز، پنج تا شش کشیک در ماه دارند.

در زمان استیودنتی، دو باری با یکی از آن‌ها که دوستم بود هماهنگ کردم و چند ساعتی هنگام کشیکش، کنارش بودم. می‌دیدم که چه می‌کند و چگونه می‌گذارند. کمی بیشتر با دنیایشان آشنا شدم

پیشنهاد می‌کنم برای رشته‌هایی مثل ارتوپدی، توان‌بخشی، چشم، پوست و … حتما چنین کاری انجام بدهید. اگر می‌خواهید جراحی بروید، امیدوارم اتندی پیدا بکنید که با او چند ساعت به اتاق عمل بروید.

بخت خوش من بود که با استاد شاهچراغی بودم و او نه تنها ما را به اتاق عمل می‌برد، بلکه ما آن‌جا در فرایند عمل، کاملا دخیل بودیم.

این کمک می کرد که بتوانم به ارزیابی خودم در این محیط کمک کنم.

۴. جو و فضای داخل رشته

این بد هست. این خیلی بد هست. نمی‌دانم از کجایش بگویم. علت‌های وجودش را می‌فهمم. می‌توانم بفهمم که چرا این‌قدر Abusive و بی‌رحم می‌شوند. شاید بعدها از آن نوشتم.

اکنون تنها دلخوشی‌ام این است که بگویم دارد بهتر می‌شود. این بهتر شدن در بعضی از رشته‌ها محسوس‌تر است. این دلگرمی است.

امیدوارم که هرچه که می‌گذرد، از این فضای مسموم فعلی رهاتر بشویم.

۵. امتیاز کلی دادن به هر رشته

انجام Cherry Picking ممنوع. قرار نیست یک رشته‌ی خیالی در ذهنم بسازم به اسم «ایده‌آلوژی». رشته‌ای که این‌گونه باشد:

۱. تعداد کشیک‌هایش کم باشد یا کشیک نداشته باشد

۲. درآمدش بالا باشد

۳. از دید جامعه، جایگاه اجتماعی و پرستیژ بالایی داشته باشد

۴. از رشته‌اش کم شکایت بشود

۵. بیشترین احساس Fulfillment و رضایت را به من بدهد

۶. آینده‌ی شغلی و امنیت شغلی‌اش تضمین باشد

۷. علاقه‌ام به آن زیاد باشد

۸. جو رزیدنتی و رابطه‌ی بین استادها و دانشجویانش بهترینِ ممکن باشد

چنین رشته‌ای نداریم. این رشته‌ی خیالی، فقط باعث می‌شود که رضایت من از انتخابم کم بشود.

من باید به هر رشته یک امتیاز کلی از نظر خودم بدهم.

مثلا اگر کسی جراحی عمومی را می‌خواهد، باید قبول کند که تعداد کشیک‌هایش زیاد است، درآمدش معمولی است، جایگاه جراح در جامعه بالا هست (اما متأسفانه از نگاه عموم نوروسرجری اولین جایگاه را دارد)، شکایت‌ها از این رشته زیاد است، جو نظامی آن نسبت به رشته‌های دیگر بیشتر است (معمولا کمتر از ارتوپدی و نوروسرجری) و …

حالا یک امتیاز به هر کدام از این آیتم‌ها بدهد و میانگین بگیرد. آن وقت مثلا میانگین جراحی عمومی برای او ۷۰ می‌شود. همین کار را برای بقیه‌ی رشته‌هایی که می‌خواهد نیز انجام بدهد و در انتها، امتیازهای نهایی را مقایسه بکند.

ساخت یک رشته‌ی خیالی، عامل زجر کشیدن‌مان می‌شود. بی‌خیالش شویم. واقعی نگاه کنیم.

حرف نهایی

نکته‌های دیگری نیز وجود دارد. مثلاً شهر محل تحصیل. به نظرم این نکته‌ها شخصی‌تر از آن است که دیگران بخواهند نظر قطعی راجع به آن بدهند.

اما به عنوان حرف نهایی، می‌خواهم جمله‌ای را بنویسم که قبلا نیز آن را نوشته بودم. یادآوری‌اش به خودم را نیاز دارم: