اتفاقات اطفال

پیش‌نوشت: حرف خاصی ندارم. صرفا برای این است که کم می‌نویسم و می‌خواهم خودم را به نوشتن متعهد کنم.

 

شاید این حرف از پل اکمن باشد. یادم نیست. مطمئن نیستم. این حرف که می‌گوید:

هر داستان سه وجه دارد: آن‌طور که تو می‌گویی. آن‌طور که او می‌گوید. آن‌طور که واقعا روی داده است.

بدیهی است که چرا در پزشکی به دنبال قسمت سوم ماجرا هستیم. آن‌چه که واقعا روی داده است.

تو می‌دانی که این فاصله‌ی بین آن‌طور که او می‌گوید و آن‌طور که واقعا روی داده است، ممکن است به قیمت از دست دادن جان، به قیمت از دست دادن یک عضو و یک عمر زندگی سخت‌تر، تمام شود.

و باز هم بیمار دروغ می‌گوید. و باز هم دانشجو دروغ می‌گوید.

گاهی دانشجو شرح حال کامل نگرفته است و گاهی بیمار شرح حال کامل نگفته. گاهی دانشجو از خود شرح حال سازی (History Making) می‌کند و گاهی بیمار. گاهی دانشجو حوصله‌ی شرح حال گرفتن ندارد و گاهی بیمار حوصله‌ی شرح حال گفتن. گاهی دانشجو حرف بیمار را نمی‌فهمد و گاهی بیمار حرف دانشجو را. گاهی دانشجو خسته هست و گاهی بیمار خسته. و گاهی دانشجو نمی‌داند و گاهی بیمار.

همیشه تلاش کرده‌ام موردهای بالا را برای خودم به حداقل برسانم؛ مخصوصا وقتی که خودم را جای تصمیم‌گیرنده (استاد، فلوشیپ یا رزیدنت) می‌گذارم و می‌بینم که حرف بالا چگونه می‌شود:

آن‌طور که بیمار می‌گوید. آن‌طور که دانشجو می‌گوید. آن‌طور که واقعا روی داده است.

و فاصله‌ی بین این آن‌طورها می‌تواند جان یک انسان باشد.

 

و این موضوع در اتفاقات، اهمیت دو چندان می‌گیرد.

وقت کمی داری که از مریض شرح حال بگیری. هر لحظه بیمار جدید می‌آید. باید در همان وقت کم، شرح حال بگیری و معاینه کنی و برای مریض تشخیص بگذاری و درمان را در صورت اورژانسی بودن، شروع کنی.

و این سرعت، این زندگیِ روی دور تند، این درگیر شدن باعث می‌شود که آن تپش دیوانه‌وار قلب، آن نفهمیدن گذر زمان، آن وضعیت تعلیق ذهنی را در اتفاقات حس کنم.

برای همین است که اتفاقات برای‌ام از دوست‌داشتنی‌ترین بخش‌های بیمارستان است.

بخش‌های تخصصی و فوق تخصصی، در برابر اتفاقات، برای من مانند زندان هست. در آن‌ها احساس محدودیت دارم.

ولی اتفاقات این‌گونه نیست.

هر لحظه در اتفاقات، ضربان قلبم را حس می‌کنم و وجودم پر از هیجان‌های مختلف می‌شود.

گاهی می‌ترسم از برافروختگی چهره‌ی پدر یک بیمار که هر لحظه ممکن است مرا و بقیه کسانی را که آن‌جا هستند به باد فحش و کتک بگیرد؛ چون فکر می‌کند که کارش را انجام نداده‌ام و دارم او را معطل می‌کنم.

در حالی که من در حال حفظ رازداری هستم که به او نگویم دخترش یک مشت قرص خورده چون با دوست‌پسرش تمام کرده است.

جلوی خودم را می‌گیرم که به او نگویم که چون در ادرارش مورفین و دیگر قرص‌های اعصاب (بنزودیازپین) بود، نمی‌توانی حتی با رضایت شخصی مرخص‌اش کنی.

ولی هم‌زمان برای او دلم می‌سوزد؛ به خاطر شرایطش اندوه هم به این حس ترس اضافه می‌شود. چون می‌دانم دردش چیست. دردش هزینه‌ای است که بابت هر شبی در اینجا بیشتر ماندن، به آن اضافه می‌شود. هزینه‌ای که بابت افغانی بودن و بیمه نداشتن‌اش می‌دهد.

اما در اتفاقات، بیشتر از هرچیزی، از ندانستن می‌ترسم؛ بزرگترین ترسم است.

از این که خطا کنم و چیزی را جا اندازم. از این که متوجه مشکلی در بیمارم نشوم.

از این که به خاطر ندانستن من اتفاقی افتد. آن موقع است که نمی‌توانم کم‌کاری‌های خود را قبول کنم.

شاید بتوانم بگویم این ترس، یکی از نیروهای محرکه‌ی من برای خواندن است.

 

ولی در اتفاقات فقط ترس نیست.

هر اتفاق در اتفاقات مانند یک تصویر نقاشی است. هر اتفاق در زندگی مانند یک تصویر نقاشی است. بی‌رنگ‌ترین نقاشی نیز از دو رنگ است. سیاه و سفید. بعضی از نقاط نیز پر‌رنگ‌تر و کم‌رنگ‌تر می‌شود.

حس‌های موجود در هر اتفاق نیز همین‌طور هستند.

هر رنگ، یک حس است (از وقتی یاد گرفته‌ام که اینجور به هیجانات و حواس نگاه کنم، دارم هیجانات خودم را بهتر می‌شناسم).

هیچ اتفاقی فقط از یک حس تشکیل نشده است. یک یا دو حس غالب می‌شود و ما فکر می‌کنیم که در این‌جا ترسیده‌ایم یا تعجب کرده‌ایم یا شاد یا غمگین هستیم.

هر اتفاقی مانند نقاشی که از رنگ‌های مختلفی تشکیل شده است، شامل هیجانات متعددی است. همه‌ی آن‌ها در کنار هم، فقط بعضی از آن‌ها غالب‌تر. مثل نقاشی که بعضی از رنگ‌ها گاهی غالب می‌شوند.

هم‌زمان هم ترس است و هم تعجب. هم شادی هست و هم غمگینی. و هم باقی هیجانات.

 

برخی اوقات تعجب غالب می‌شود:

تعجبی که از خونسردی مادری است که زهرای ۲.۵ ساله و امیرعلی ۵ ساله‌اش مرگ موش خورده‌اند.

مادری که پفک هندی را با مرگ موش (زینک فسفاید) مخلوط کرده و در کابینت گذاشته بود تا بعدا برای موش‌ها تله بگذارد. اما غافل از این که امیرعلی و زهرا هنگام بازی بسته‌ی پفک را پیدا می‌کنند و خوشحال از آن می‌خورند.

مادر متوجه می‌شود و آن‌ها را به اتفاقات می‌آورد.

هنگامی که به اتفاقات آمدند، زهرا می‌گفت که پفک نخورده‌ام؛ اما امیرعلی سریعا به او نگاه کرد و گفت: دروغ نگو. خودم پفک بهت دادم.

مادر بیخیال است. می‌خواهد با رضایت شخصی مرخص کند. معتقد است مقدار پفکِ آغشته به مرگ موشی که خورده‌اند، کم است و اتفاقی نمی‌افتد.

با خونسردی می‌گفت که می‌رویم خانه‌‌ی خاله‌اش. نزدیک این‌جاست و اگر چیزی شد برمی‌گردیم.

در آخر، فردا صبح متوجه شدم که مادر و پدر، دو بچه را گرفتند و فرار کردند.

ولی اوقاتی بود که شدت تعجب بیش از این هم بود. هنگامی که کودکی را آورند که پماد شاخ‌سوز خورده است.

حتی نامش را نشنیده بودم. پمادی است که پس از چند روز که از تولد می‌گذرد، به جای شاخ گوساله می‌زنند تا شاخ در نیاورد.

ترکیبش قلیای قوی است (KOH). شاخ را از بین می‌برد. فرض کن با بافت دستگاه گوارش که در برابر شاخ بسیار ظریف است، چه می‌کند.

 

باز هم هست.

خشمگین می‌شوم از خانواده‌ی طفلی که به خاطر بی‌عقلی آن‌ها، کودک‌شان سنجاق قفلی خورده است.

آخر چند بار باید گفت که به طفل چیزی وصل نکنید. گوشواره و گردنبند و دستبند و انگشتر و «و ان یکاد» را سنجاق کردن به لباس طفل،‌ می‌تواند به چنین فاجعه‌ای ختم شود.

علیرضای ۸ ماهه، «و ان یکاد» ‌ای را که با سنجاق به لباسش وصل شده، کنده و سنجاق قفلی را قورت داده است. سنجاق باز را.

 

و پر از نفرت و خشم می‌شوم وقتی که می‌فهمم رقیه‌ که قبلا از او نوشتم (تمرینی برای محک زدن Empathy خود) و کبد نیاز داشت و پدرش حاضر به اهدای عضو نشد، فوت کرده است. دست خودم نبود. هر چند که خودم نوشته‌ام که بیایید فکر کنیم که چرا این کار را نکرده است و زود به او برچسب سنگدلی نزنیم.

و این حس دو چندان می‌شود وقتی که به یاد گریه‌های پدرِ‌ پارسا که ۵ سال دارد را می‌افتم. پارسا با پیراهن آبی با اسم بنزما بر پشت آن و موهای لخت بلندش، با تشخیص دیابت بستری شده بود. او اولین بیمارم در اتفاقات بود.

یک لحظه پدرش فکر کرد که تقصیر او بود که پارسا دیابت گرفته است؛ چون اجازه داده است که کودک‌اش کیک و شیرینی بخورد. همین باعث شد که اشک‌های او روان شود.

 

ولی همیشه شادی هم هست:

شادی وجودم را فرا می‌گیرد وقتی آرتان ۵ ساله که اکنون خوب شده و در حال مرخص شدن بود، صدایم می‌زند و می‌گوید که عمو برایت نقاشی کشیده‌ام.

حدسم این است که وسطی خودش است. زانویش درد می‌کرد. شاید به خاطر همین زانویش را این شکلی کشیده است.

و آن دو تا، یکی استاد است و یکی من.

رضایت از خودم وجود دارد وقتی که بالاخره توانستم با کودک اوتیسمی که بیمارم بود ارتباط برقرار کنم و جوابم را داد. هر چند جوابش فقط یک سر تکان دادن و در چشمم نگاه کردن و آره گفتن بود.

بخواهم از این ماجراها بگویم، زیاد است. زیاد می‌توانم بگویم. فکر می‌کنم کافی است.

ولی در آخر فقط می‌خواهم یک حرف دیگر بنویسم. فقط به این خاطر که همیشه به یاد خودم بماند.

در این هفت روز، ایشان استاد من بود و از فردا استاد دیگری می‌آید.

بازنشسته است و ۷۰ سال سن دارد. از بخت خوش من بود که یک هفته اتفاقات را راند کرد.

حرف‌هایی که از او شنیدم و اثری که داشت همیشه یادم می‌ماند.

مدل ذهنی‌اش را دوست دارم و کمتر کسی دیده‌ام که مدل ذهنی‌اش شبیه او باشد.

او نیز از محدودیت بدش می‌آید.

او نیز گستردگی و همه‌چیز دیدن را دوست دارد.

او بود که لذت اتفاقات را دو چندان کرد.

و به خاطر همه‌ی این‌ها از او ممنونم.

با این که مجموع زمانی که با او در بخش بودیم، به بیست ساعت نیز نمی‌رسد، اما تأثیر عمیقی بر مدل ذهنی من در مورد پزشکی داشت.

 

و در طول این چند روز، بارها این حرف را به ما یادآوری کرد که از بدترین لحظات برای خودت، وقتی هست که یک نوار قلب جلویت بگذراند و بعد تو بخواهی جواب بدهی که من سی سی یو نرفتم و نوار قلب خواندن را بلد نیستم. نمی‌دانی چه حس بدی وجودت را فرا می‌گیرد.

منتظر نمان که به تو همه چی را بگویند. کافی است سرچ کنی. زمان شما که مانند ما نیست. من سال ۵۵ مدرک عمومی‌ام را گرفته بودم. الان دیگر مانند آن موقع نیست. دانش شما در هوا هست. در این امواج هست. کافی‌ست که موبایل‌ات را در بیاوری و بنویسی How to Interpret Pediatric ECG (تفسیر نوار قلب کودکان).

یادت باشد که مریض برایش مهم نیست که زیر اسم تو نوشته است که دکتر عجمی، فوق تخصص قلب کودکان. او می‌آید از تو در مورد دیابت سوال می‌پرسد. در مورد هر بیماری‌ای که داشته باشد، می‌پرسد. نکند یک موقع به او بگویی که من نمی‌دانم. کار من نیست و در جا او را از سر خودت رفع کنی. تو باید در حد توان یک پزشک عمومی همه چیز را بدانی.

یادت باشد که سخت‌ترین کار را یک پزشک عمومی (General Practitioner) دارد. او باید همه چیز را در حد لازمی بداند. و این بسیار سخت هست.

یادت باشد که این پزشک عمومی است که مریض را می‌بیند و مشکوک می‌شود و بیمار را برای متخصص یا فوق تخصص می‌فرستد. این پزشک عمومی است که در وقتی که کار از کار نگذشته است، مریض را می‌بیند.

این فاجعه است که من بارها بیماری داشتم که خانمی بود که پس از دو شکم زاییدن و با Eisenmenger شدن به پیش من آمد و کسی در کودکی بیماری قلبی‌اش را تشخیص نداده بود و الان کار از کار گذشته بود.

باید از همه چیز در حد لازمی بدانی. نگو این کار من نیست. باید بدانی که مشکوک شوی.

من آن قدر خوشحال می‌شوم که یک پزشک عمومی برای‌ام نامه می‌نویسد که لطفا فلان مشکل قلبی را در این بیمار رد کنید. من به این مشکوک شده‌ام. من حتما در جوابش می‌نویسم که As you diagnosed (همان‌طور که شما تشخیص داد‌ه‌اید)، این بیمار فلان مشکل را دارد. زیر نظر شما باشد و اگر فلان اتفاق افتاد دوباره به من ارجاعش دهید. این کار می‌دانید چه حس خوبی به او می‌دهد؟

نگو من دکتر عجمی، فوق تخصص قلب هستم و کار من نیست که ته چشم مریض را نگاه کنم. من هر دفعه که مریض به مطب‌ام می‌آید و با هر مشکلی، ته چشم‌اش را نگاه می‌کنم که نکند مشکلی داشته باشد. مگر چقدر وقت می‌گیرد؟

به نظر من پزشک خوب، پزشکی است که به خودش یک باریک‌الله هم بگوید. بگوید که دیدید چه خوب شد که ته چشم فلان مریض را دیدم و فلان تشخیص را گذاشتم و چیزی جا نیفتاد. با این کار حال خود را خوب نگه دارید.

پزشکی از آن چیزی که فکر می‌کنید، استرس بیشتری دارد. با همین کارها باید استرس خود را کم کنید.

یادتان باشد که پزشکان در مورد بیماری خانواده و نزدیکان خود زیاد خطا می‌کنند. من و شما از بس بیماری‌های بد را می‌بینیم، به آن‌ها عادت می‌کنیم. آن وقت، هنگامی که همسرمان می‌گوید دل درد دارم می‌گوییم چیزی نیست. خوب می‌شوی. مبادا از این کارها بکنید. یک معاینه بکنید. یک دستی به شکم به او بزنید. حالش را چک کنید. نکند یک موقع بی‌خیال باشید.

 

لحظه‌ی آخر نیز همه‌مان را جمع کرد. از نفر اول شروع کرد. گفت بگو که به خودت چند می‌دهی؟ با توجه به مقدار درسی که خواندی و کارهایی که انجام داد‌ه‌ای، بگو.

از همه پرسید. بعد از ما پرسید که به رزیدنت‌ها و به من چه نمره‌ای می‌دهید.

معتقد بود که از بهترین روش‌های ارزیابی است.

دکتر غلامحسین عجمی، فوق تخصص قلب کودکان، کسی است که به نظرم، لیاقت این را دارد که او را استاد بنامیم.