دستیاری بیماری‌های داخلی

چه تابستانی بود. فشرده. متراکم.

امتحان دستیاری. بخش داخلی. بخش اطفال. خداحافظی. مرحله گروهی المپیاد. مرحله دوم فردی المپیاد. جابه‌جایی. پایان‌نامه. دوباره، خداحافظی.

دلم می‌خواهد از آن بگویم. حداقل قسمت‌هایی از آن. زیرا که:

I feel like it really didn’t happen until I tell someone the story
حس می‌کردم اتفاق نیفتاده‌اند تا وقتی که ماجرا را برای کسی تعریف کردم.

دیک اودون (Dick Avedon)

یک:

برایم نوشت که این را می‌توانم توییت کنم؟

رفیقم با رتبه ۳۶ رفته داخلی تهران.

برایش نوشتم که مسئله‌ای نیست.

چند روز بعد، از سر کنجکاوی، به سراغ فضای توییتر رفتم. تقریباً ۱۰ برابر بقیه‌ی توییت‌هایش لایک خورده بود و ریپلای گرفته بود. کنجکاوتر شدم. بازش کردم که ریپلای‌ها را بخوانم.

یکی گفته بود درکش نمی‌کنم. یکی گفته بود داخلی‌ها عقده‌ای می‌شوند. بقیه هم تشویق و تحسین.

نه تشویق‌شان خوشحال‌ترم کرد. نه حرف آن دو نفر و بقیه‌ی کسانی که می‌خواستند منصرفم بکنند، ناراحتم.

فقط یکی این وسط نوشته بود که چطور نورو و پوست و قلب را کنار گذاشت؟

انتخاب‌های من، از بین این‌ها نبود. دغدغه‌ام نبودند.

اما بین این سه رشته، جانم گرفته شد تا آخرسر داخلی را در انتخاب نخست گذاشتم. آن چهارشنبه ساعت‌ها به مانیتور خیره ماندم تا آخر سر اولویت‌ها را فرستادم.

امان از روان‌پزشکی. شروعِ کشیده‌شدنم به آن سمت به خاطر کمک به خودم بود و ماندنم در آن، به خاطر تعداد بالای پرسش‌هایی که برایم ایجاد می‌شد. می‌دانم که روان‌پزشکی در مسیرم خواهد بود. قبلاً هم گفته‌ام که مرز بین بیماری‌های جسم و ذهن نمی‌کشم.

در مورد کودکان هم، احتمالاً در قسمت‌هایی از مسیرم قرار خواهد گرفت – اگر آن‌چه اکنون در ذهن دارم، انجام بشود.

انتخاب داخلی با چشم بسته نبود. تمام مشکلاتش را می‌دانم. حداقل حس می‌کنم که می‌دانم.

انتخاب داخلی، رضایت توأم با غم بود.

تعداد کسانی که با انتخابم موافق بودند، از انگشتان یک دست هم کم‌تر بود. حمایت وجود داشت، اما موافق تصمیمم – مخصوصاً در شرایط این سال‌ها – نبودند. وقتی که نمره و رتبه‌ام را فهمیدند، این عدم موافقت، بیشتر هم شد.

خودم هم چند سالی یک جنگ ذهنی داشتم. در مورد این انتخاب.

اما، درگیری ذهنی من هیچ‌گاه این نبود که داخلی بخوانم یا پوست، داخلی بخوانم یا رادیولوژی یا چشم یا …

دغدغه‌ی اصلی‌ام این بود که داخلی را در این‌جا بخوانم؟

من نه می‌خواستم مهاجرت بکنم و نه می‌خواستم رشته‌ای به جز این رشته‌ها را بخوانم. حتی اگر برای جانز هاپکینز هم اقدام می‌کردم و راهم می‌داد، باز هم انتخابم همین بود.

چه در ایران و چه در خارج ایران، انتخابم همین بود. اما هر دو سناریو، رضایت توأم با غم بود. فقط جنس دغدغه‌ای که غمش را می‌ساخت، متفاوت.

دو:

امروز صبح که بیدار شدم، اولین کارم پس از یک چرخ بیخود در اینستاگرام و دیگر شبکه‌های اجتماعی، خواندن درس عذرخواهی یک ریاضیدان در متمم بود.

به قسمت آخر درس که رسیدم، داغ دلم تازه شد. کتاب را از سایت‌های زیر پا گذارنده‌ی کپی‌رایت دانلود کردم. کتاب کوچکی بود. تا آخرش اسکرول کردم و برخی از قسمت‌ها را نگاه کردم و خواندم؛ در حالی که به سؤال مطرح شده در عنوانِ آخرین قسمت این درس متمم فکر می‌کردم:

آیا باید انگیزه خدمت به بشر را باور کنیم؟

از ۹۵ که وبلاگ‌نویسی می‌کنم، تعداد زیادی کامنت و ایمیل دریافت کردم که ما می‌خواهیم به مردم خدمت کنیم و به سراغ پزشکی می‌آییم. برخی نیز، متأسفانه، از راه‌های ارتباطی دیگر مانند تلگرام پیدایم می‌کنند و همین حرف‌ها را می‌فرستند.

اولین تداعی پس از خواندن حرف این آدم‌ها برایم این است که کافی است دو کشیک سنگین کووید یا طب یا داخلی یا … بدهی. آن وقت است که عطای خدمت را به لقایش می‌بخشی و با خود می‌گویی: مگر پزشکانی که [«عمدتاً»] لیفت و تزریق بوتاکس و فیلر و … می‌کنند، «خیانت» می‌کنند؟ اتفاقاً آن‌ها هم به جامعه و همسرهای این افراد با زیباتر کردن چهره‌هایشان «خدمت» می‌کنند. سپس به دنبال دوره‌ی بوتاکس آنلاین می‌گردی. آن‌چنان خودت را راضی بکنی که باورت نخواهد شد تو همان فردی هستی که می‌خواستی به فقیرها خدمت بکنی.

حتماً با خود می‌گویی که نه. نه. من جزئی از این دسته نمی‌شوم. من از این کارها نخواهم کرد. من عاشق پزشکی هستم. من عاشق کمک کردن به بقیه هستم.

خب. می‌دانیم که به دام خطای شناختی افتاده‌ای. کافی است امتحان بکنی. از این دانشجوهای ترم یک بپرس که چند نفرشان از الان با این دید به سراغ پزشکی می‌آیند که بعدها [«عمدتاً»] فیلر تزریق بکنند؟ آمار الان را هم که می‌بینیم.

ما خودمان را جزئی از این آمارهایی که دوست نداریم، نمی‌بینیم.

هاردی هم در کتابش (عذرخواهی یک ریاضیدان) می‌گفت که چنین انگیزه‌ای را باور نمی‌کند؛ زیرا که این حس خوبِ خدمت به دیگران و کاستن از رنج آن‌ها، پس از انجام کار هست که ایجاد می‌شود. باور او این بود که این نمی‌تواند علت و انگیزه‌ی شروع کار باشد.

برای من هم هیچ‌گاه انگیزاننده‌ی شروع کار نبود.

اما در کشیک‌هایم، این حس خوب دیگران از کاری که من برایشان می‌کنم، تسلی‌بخش، دل‌گرم‌کننده، غَم‌بر، خستگی‌درکن، لبخندآور و شادی‌بخش هست. انگیزاننده‌ای می‌شود برای بیشتر ادامه دادن در آن کشیک.

گاهی که دلم می‌خواهد بگویم «خوشا به حال شما که با این سطح ارضا می‌شوید»، یاد حرف استادم می‌افتم. از آن افرادی بود که کمتر کسی با او ارتباط برقرار می‌کرد ولی من دوستش داشتم و حس می‌کنم که او هم مرا دوست داشت. همین روزهای آخر بود که در دفترش نشسته بودیم و صحبت می‌کردیم. گفت: تو باید خوشحال باشی که با این سطح‌های پایین‌تر راضی نخواهی شد.

امیدوارم که حق با او باشد.

سه:

اما چرا بیماری‌های داخلی؟

جوابش ساده و کوتاه است.

همان دلیلی که بین روان‌پزشکی و داخلی، داخلی را انتخاب کردم: گستردگی داخلی و ارضای بیشتر کنجکاوی علمی.

من بین دروس عمومی، به جز گوش و حلق و بینی، رفرنس همه‌ی درس‌های مینور را یک بار خواندم. برخی را جلد تا جلد (مثلاً چشم و پوست). برخی را منتخب‌تر.

درست است که این‌ها رفرنس‌های دستیاران آن رشته‌ها نبوده‌اند؛ اما برای برخی سراغ رفرنس اصلی هم رفته‌ام. از سر کنجکاوی ورقشان می‌زدم و پاراگراف‌ها را می‌خواندم. باز هم، نه.

شاید تصمیمم شور و شوق این سن‌ها باشد. شاید جوگیری باشد. شاید اشتباه بکنم. شاید پشیمان بشوم.

اما این لحظه، می‌گویم بیشترین میزان رضایتی که از خواندن پزشکی خواهم داشت، در این رشته خواهد بود. نمی‌گویم تنها رشته‌ای که در آن رضایت خواهم داشت؛ زیرا که این حرف نیز به نظرم بی‌معنی است و این‌طور نیست که از دیگر فیلدهای پزشکی بدم بیاید. صرفاً به قدر داخلی دوستشان ندارم.

چهار:

در صحبت با همان استادی که در بالا گفتم، روی یک موضوعی توافق داشتیم: جایگاه این موضوع که من برای خواندن داخلی حمایت از طرف خانواده‌ام را هم داشتم.

خوشبختانه خانواده‌ام هیچ‌گاه در چنین تصمیم‌هایی دخالت نمی‌کردند و تا جایی که بتوانند حمایت‌شان را انجام می‌دهند.

من بدون حمایت خانواده – حداقل در ۱۸ ماه نخست دستیاری – یا می‌بایست شهر دیگری را انتخاب می‌کردم یا این‌که قید داخلی را می‌زدم تا بتوانم در رشته‌ای سبک‌تر درس بخوانم و کنار رزیدنسی کارهای دیگری انجام بدهم. یا این‌که ابتدا چند سالی کار بکنم و پول جمع بکنم و بعد تخصص را شروع کنم.

وگرنه با حقوق دو میلیون و سیصد هزار تومان و چهارصد تا پانصد ساعت کار در ماه که نمی‌شود در تهران حداقل‌های اولیه‌ی زندگی را هم فراهم کرد.

پنج:

تاریخ علم اشک مرا در می‌آورد. این مسیر کاهش حماقت و جهل. این مسیر فهمیدن و یافتن.

یکی از لذت‌بخش‌ترین لحظاتم وقتی است که فرصتی دست می‌دهد و این ویدیوهای کوتاه تاریخ علم را می‌سازم و از جریان جایزه‌های نوبل می‌گویم. آخری را هم چند روز پیش در اینستاگرام و تلگرام گذاشتم.

کتاب کوچکی به نام The Quotable Osler دارم که هر وقت فشارهای کاری خیلی زیاد می‌شود به سراغش می‌روم و حرف‌های او را می‌خوانم.

پزشکی برای من به قبل و بعد اسلر تقسیم می‌شود و به نظرم نقطه‌ی عطفی در تاریخ علم پزشکی است.

در آن کتاب، صد و شصت و دومین حرف او در مورد Ambitionهای پزشکان است (Ambition، در انگلیسی، بار معنایی منفی ندارد و حس می‌کنم جاه‌طلبی که به عنوان معادل رایج آن در فارسی به کار می‌رود، بار منفی دارد. بلندپروازی و بلندهمتی را ترجیح می‌دهم).

سال ۱۹۰۳. صد و هفده سال پیش. ویلیام اسلر در حال گوش دادن به صدای قلب بیمار. بیمارستان جانز هاپکینز. عکس از آرشیو پزشکی دانشگاه جانز هاپکینز.

اسلر می‌گوید:

این‌که رازهای [بیماری‌ها را] که در همه‌ی اعصار، فیلسوفان را دچار سردرگمی کرده است، از چنگ طبیعت در آوریم؛
این‌که علت [واقعی] بیماری‌ها را بفهمیم؛
این‌که این دانش وسیع در حال توسعه‌مان را بتوانیم برای پیش‌گیری و درمان بیماری‌ها به کار بگیریم؛

این‌ها بلندپروازی‌های ماست…


سر ویلیام اسلر

این جمله‌ی او، خاتمه‌ی نخستین فصل کتاب هریسون نیز هست.

شش:

از بیست و پنجم مهرماه هزار و چهارصد، رزیدنت بیماری‌های داخلی در دانشگاه علوم پزشکی تهران، خواهم شد.